Küresel ölçekte iş kurarken, yatırım yaparken ya da kariyerini sınır ötesine taşıyorken vergiyi yanlış yönetirsen büyümeyi frenlersin. Çifte vatandaşlık, pasaport esnekliği sunsa da vergi tarafında iki farklı sistemin yükümlülüklerini aynı anda taşırsın. Banka hesap bildirimlerinden çifte vergilendirme anlaşmalarına, payroll ve sosyal güvenlikten ikamet programlarının vergi etkisine kadar her karar nakit akışını, uyumu ve riskini doğrudan etkiler. Aşağıdaki rehber, Avrupa’da ve globalde hareket eden girişimci, yatırımcı ve profesyoneller için uygulanabilir, güncel ve pratik bir yol haritası sunar.
1) Çifte Vatandaşlığın Vergi Fotoğrafı: Nerede, Ne Zaman, Neyi Beyan Edersin?
Yurttaşlığa Dayalı Vergilendirme vs. İkamet Esaslı Sistemler
ABD gibi bazı ülkeler, vatandaş neredeyse onu vergilendirir. Avrupa’nın büyük bölümüyse yerleşiklik esasına göre vergilendirir. Çifte vatandaşsan her iki sistemin kurallarını aynı yıl içinde yönetirsin. Yanlış sınıflandırma ya da gecikme, gereksiz vergi ve ceza yaratır.
- Vergi ikameti testlerini yıl başından itibaren takip et: 183 gün, merkez-yaşam-çıkar ilişkisi, daimi konut.
- ABD vatandaşlığın varsa dünya gelirini raporlarsın; diğer ülkede mukimsen yerleşiklik kuralları devreye girer.
- Taşınma veya statü değişiminde “dual-status” yılını planla; gelir dilimini ayırır, belgelerini ayrı ayrı saklarsın.
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Araçları
Çifte vergiyi, vergi anlaşmaları ve iç hukuk mekanizmalarıyla sıfıra yakın seviyeye indirirsin. Yanlış seçim yaparsan kredi yanar ya da sonraki yıllara devredemezsin.
- Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları (ÇVÖA): Bağ-koparma (tie-breaker) kurallarını, temettü/faiz/royalti stopaj oranlarını ve “daimi işyeri” tanımını esas al.
- Yabancı Vergi Kredisi (FTC): Yüksek vergi ödeyen ülkelerde krediyi tercih ederek ABD yükünü sıfıra indirebilirsin.
- Yurt Dışı Kazanç İstisnaları: Fiziksel varlık testi ve gerçek ikamet testini belgeleyerek ücret gelirini korursun.
- Belgeleri standardize et: Anlaşma beyanı, 8833 benzeri bildirimler, ikamet sertifikası, stopaj formları (W‑8/W‑9) gibi.
2) Raporlama Yükümlülükleri: Hesap Bildirimleri, Varlık Formları ve Yatırım Araçları
Finansal Hesap Bildirimleri: FBAR/FATCA, CRS ve Eşikler
Yabancı banka, aracı kurum ve saklama hesaplarını raporlamazsan ağır idari para cezalarıyla karşılaşırsın. ABD yükümlülükleri ile OECD-CRS beyanlarını birlikte ele al.
- ABD vatandaşlığın varsa: FBAR (FinCEN) ve FATCA Form 8938 eşiklerini takvim başında kontrol et.
- CRS kapsamında bankalar, ikamet beyanına göre bilgini karşı ülkeye iletir; yanlış beyan risk yaratır.
- İş ortak hesaplarını, imza yetkisi olan şirket hesaplarını ve çocuk hesaplarını dahil et.
- Son teslim tarihlerini birleştir: Gelir vergisi beyanı, FBAR ve yerel varlık formları için tek takvim oluştur.
PFIC, UCITS, SICAV ve “Pasif Yatırım” Tuzakları
Yurt dışı yatırım fonları, ABD sisteminde PFIC kurallarıyla cezalı vergilemeye yol açar. AB’de yaygın UCITS/SICAV ürünleri de PFIC kapsamına girebilir. Yanlış raporlama, kazancı neredeyse eritir.
- Yerel fonu almadan önce PFIC analizini yap; mümkünse ABD-uyumlu alternatifle portföyü kur.
- Dağıtım tercihlerini (QEF/mark-to-market) uzmanla birlikte seç; her yılı tutarlı raporla.
- Kripto borsalarını ve staking/DeFi getirilerini ayrıca sınıflandır; ülkeye göre ticari-kişisel ayrımını netleştir.
- Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları (REIT/SCI vb.) için ülke bazlı stopaj ve anlaşma oranlarını önceden uygula.
3) Gelir Türlerine Göre Risk Haritası: Ücret, Serbest Meslek, Yatırım ve Kripto
Ücret ve Serbest Meslek: Payroll, Sosyal Güvenlik ve Posted Worker
İki ülkede vergi ve sosyal güvenlik beyanı aynı anda devreye girebilir. Yanlış konumlandırma, hem vergi yükünü hem de işveren maliyetini artırır. Doğru payroll ve sözleşme tasarımıyla uyumu sağlamlaştırırsın.
- İkili sosyal güvenlik anlaşmalarını kontrol et; A1/Certificate of Coverage ile çifte primi önlersin.
- Uzaktan çalışanda “işverenin işyeri” ve “kalıcı işyeri” (PE) riskini sınırla; iş tanımı ve kontrol-süreklilik kanıtını hazır tut.
- Serbest çalışan statüsünü yerel iş hukuku testleriyle uyuştur; üzerindeki fiili kontrol artarsa bağımlı çalışan muamelesiyle karşılaşırsın.
- Corpenza üzerinden payroll yürütürsen, şirketin uzaktan ve sözleşmeli personel maaşlarını gider yazar; bordro kesintilerini ülke bazında doğru uygularsın.
- Geçici istihdam ve posted worker senaryosunda Corpenza, geçici istihdam bürosu olarak A1, bildirim (ör. SIPSI) ve yerel asgari ücret/çalışma saati kurallarını yönetir.
Yatırım Gelirleri, Gayrimenkul ve Kripto
Temettü, faiz, kira, sermaye kazancı ve kripto gelirleri kaynağa göre farklı ülkelere vergi hakkı verir. Yanlış sınıflandırma, anlaşma oranı avantajını kaybettirir.
- Temettü-stopaj oranını anlaşmadan uygula; yerel beyanla mahsup et.
- Gayrimenkul gelirinde kaynak ülke öncelik alır; amortisman ve giderleri yıl içinde belgele.
- Kripto’da ülke bazlı sınıflandırmayı netleştir; ticari faaliyet sayılırsa KDV/gelir vergisi etkisi doğar.
- Ülke bazlı servet vergisi (ör. İspanya bölgeleri, Norveç) ve taşınma vergilerini (exit tax) taşınmadan önce test et.
4) Oturum, Çalışma İzinleri ve Şirketleşme Kararlarının Vergi Etkisi
Oturum Programları, Golden Visa ve Yeni Rejimler
Oturum ve vatandaşlık programları, vergi ikametini ve sosyal güvenlik yükünü değiştirir. Programı yalnız vize olarak değil, vergi etkisiyle birlikte tasarlarsın.
- Portekiz: Klasik NHR rejimi sona erdi; 2024-2025 döneminde bilim/yenilik odaklı yeni teşvik rejimi yürür. Geçiş hakkın varsa koşulları yazılı doğrula.
- Yunanistan: Non-dom ve emekli teşviklerini gelir türüne göre değerlendir; asgari yatırım ve ikamet şartlarını takvimle.
- İspanya: Startups Act sonrası Beckham rejimi daha erişilebilir hale geldi; uzaktan çalışanlar için ek fırsatlar doğdu.
- Golden Visa güncellemeleri: Portekiz gayrimenkul seçeneğini kapattı; fon ve üretken yatırımlara yönel. İspanya, gayrimenkul odaklı GV’yi aşamalı kaldırma planı açıkladı. Yunanistan, yatırım eşiğini bazı bölgelerde yükseltti.
- Yatırımla vatandaşlıkta, varlık kaynağı ispatını ve vergi şeffaflığını erkenden hazırla.
Şirketleşme, Kalıcı İş Yeri (PE) ve Kontrol-Merkez Riski
Yanlış şirketleşme, beklenmedik PE ve kontrol-merkez gerekçesiyle şirket ikametini başka ülkeye kaydırır. Transfer fiyatlandırması ve yönetim süreçlerini kanıtla.
- Yönetim ve kontrolü (board toplantıları, imza yetkileri, muhasebe) fiilen nerede yürüttüğünü yazılı hale getir.
- Uzaktan ekiplerde PE riskini sınırla; sözleşmeleri, satış yetkilerini ve müzakere süreçlerini ülke dışında konumlandır.
- CFC kurallarını test et; pasif kazanç yoğun yabancı şirketlerde vergileme doğrudan sana yansır.
- Corpenza ile şirket kuruluşunu, uluslararası muhasebeyi, bordroyu ve vergi optimizasyonunu tek çatı altında senkronize edersin.
5) Uyum Stratejisi: Yol Haritası, Takvim ve Güncel Gelişmeler
12 Aylık Uyum Takvimi ve Dosya Seti
Takvim ve belge disiplini, çifte vatandaşın en güçlü kalkanıdır. Dosyaları tek yerde tut ve her ay güncelle.
- Ocak-Şubat: İkamet testi ve takvim planı; A1/CoC başvuruları; işveren formları (W‑8/W‑9), CRS öz-değerlendirmeleri.
- Mart-Nisan: Yıllık beyan taslağı; anlaşma beyanları; FATCA/FBAR eşik kontrolü; yerel varlık formları.
- Mayıs-Haziran: PE ve transfer fiyatlandırması analizi; bordro denetimi; serbest meslek sözleşme testi.
- Temmuz-Eylül: Yarıyıl vergi avansı; PFIC/portföy ayarı; taşınma/rota değişikliği için ikamet simülasyonu.
- Ekim-Aralık: Yıl sonu optimizasyonu (harcama-tahsil zamanlaması, temettü/kâr dağıtımı, stopaj düzeltmesi); gelen yıl için ikamet ve payroll konumlandırması.
Regülasyon Güncellemeleri, Yeni Pazar Fırsatları ve Risk Azaltma
Kurallar hızla değişir; sen de süreçlerini buna göre güncellersin. Aşağıdaki başlıklar 2024-2025 döneminde öne çıkar:
- AB’de Golden Visa sıkılaşması: Portekiz gayrimenkul seçeneği sona erdi; İspanya gayrimenkul odaklı GV’yi kaldırma aşamasına geçti; Yunanistan yatırım eşiklerini yükseltti. Yatırımı fon, inovasyon ve istihdam odaklı kurgula.
- Portekiz NHR sonrası yeni inovasyon teşvikleri: Bilim, Ar-Ge ve yüksek vasıflı işe alımlarda vergi avantajı yaratır; kriterleri önceden belgele.
- İtalya impatriate rejimi: 2024 sonrası avantajı düşen yeni çerçevede ücret planlamasını ve tavanları dikkate al.
- ABD dijital varlık raporlaması: Broker raporlaması devreye girerken kripto işlemlerinde veri uyumunu artır.
- OECD CARF/DAC8 (kripto) ve otomatik değişim: Kripto varlıklarını şeffaflık kurallarına göre takip et; borsalar arası veri eşleşmesine hazırlık yap.
- AB posted worker denetimleri: A1 belgesini, ücret bordrosunu ve çalışma saatlerini anlık ibraz edecek şekilde dijitalleştir.
- Risk azaltma kontrol listesi:
- İkamet ve anlaşma beyanı: ÇVÖA tie-breaker analizini yazılı sun.
- FTC vs. istisna seçimi: Yıllık simülasyonla en düşük efektif oranı hedefle.
- PFIC/portföy analizi: Uyumlu fonlar ve raporlama rejimini seç.
- Payroll ve sosyal güvenlik: A1/CoC, bordro kesintileri ve gider yazma pratiklerini hizala.
- PE ve CFC kontrolü: Sözleşme, yönetim ve maddi imkânları kanıtlayan dosya oluştur.
- Varlık bildirimleri: FBAR/FATCA/CRS takvimini tek panelde izleme altına al.
Corpenza, oturum-çalışma izinlerinden şirket kuruluşuna, uluslararası muhasebeden payroll ve posted worker yönetimine, yatırımla vatandaşlıktan vergi optimizasyonuna kadar tüm taşları yerine oturtur. Sen, büyümeye ve ekibini güçlendirmeye odaklanırsın; biz, uyum yükünü şeffaf ve ölçülebilir süreçlerle yönetiriz.
